RETRO
/
Retro Hareket Yanılsaması Nasıl GerçekleÅŸiyor?
Bir dahaki sefere, otoyolda bir arabanın yanından geçtiÄŸinizde bunu kendiniz test edebilirsiniz. Daha yavaÅŸ bir arabaya yaklaÅŸtığınızda sizinle aynı yönde hareket eder. Arabayı geçtiÄŸiniz zaman sizin görüÅŸ noktanızdan araba bir anlığına geriye doÄŸru hareket ediyor gibi görünür. Daha sonrasında yolunuza devam ettiÄŸiniz zaman, araba ileri doÄŸru olan hareketine devam ediyor gibi görünür.
Aynı durum Dünya’nın gezegenlerin yanından geçerken gerçekleÅŸtirdiÄŸi yavaÅŸ hareketi sırasında da gözlemlenir. ÖrneÄŸin Jüpiter, Mars veya Satürn'ü geçtiÄŸimizde yörüngede bulunan ve yörüngede Dünya'dan daha yavaÅŸ hareket eden bu daha dış gezegenler, birkaç ay boyunca gökyüzünde rotasını tersine çeviriyor gibi görünür.
​
​
Dünya'nın evrenin merkezinde olduÄŸuna inanan eski astronomlar geri hareketi açıklayabilmek için ellerinden gelen her ÅŸeyi yaptılar. Onların açıklaması, her gezegenin yalnızca Dünya'nın etrafında döndüÄŸü deÄŸil, aynı zamanda yörüngelerindeki bir nokta etrafında da döndüÄŸünü söyleyen karmaşık bir evrenbilimiydi. Eliniz etrafındaki bir iple belirli bir rotada dönen topacı hayal edin. Nicolaus Copernicus ve Johannes Kepler gibi gökbilimciler, Dünya'nın GüneÅŸ’in yörüngesinde döndüÄŸünü fark ettiklerinde, nihayet her ÅŸeyi yoluna koydular.
​
​
Gökyüzünü, Dünya dışında baÅŸka bir gezegenden görebilseydiniz, bu gezegenlerdeki retro hareket yanılsamaları, Dünya'da olandan çok daha garip olguları görmenizi saÄŸlardı. ÖrneÄŸin, Merkür'de GüneÅŸ bazen geriye doÄŸru hareket eder. Merkür, GüneÅŸ’e en yakın konumuna gelerek hızlandıkça, yörünge hızı dönme hızını aÅŸar. Bu sırada yüzeyde olan bir astronot, GüneÅŸ’in kısmen yükseldiÄŸini ve sonrasında tekrarda ufkun altına geri döndüÄŸünü görecektir. Daha sonraysa doÄŸu-batı yolculuÄŸuna devam etmeden önce, tekrar yükselecektir. Yılda bir defa GüneÅŸ, Merkür’de aynı gün içinde iki kez doÄŸar!
Ancak geri hareket için her zaman "illüzyon" diyemeyiz. GüneÅŸ sisteminde gerçek geri hareketler de vardır. ÖrneÄŸin Venüs, diÄŸer gezegenlere göre tamamıyla zıt bir yörüngeye sahiptir. EÄŸer bulutlar aralanırsa "Venüslüler", GüneÅŸ’in teknik olarak "batı" olması gereken yerden doÄŸup, teknik olarak "doÄŸu" olması gerektiÄŸi yerden battığını görebilirler. Bazı uydular, ayrıca gezegenlerinin etrafında geri hareketli yörüngeye sahiptir. Büyük uyduların çoÄŸu, gezegenlerinin döndüÄŸü yönde yörüngede dönerler. Ama Neptün'ün en büyük uydusu Triton bunlardan biri deÄŸildir ve Neptün’ün yörüngesinin tam zıttı bir yörüngeyi takip eder. Ayrıca dev gezegenlerin etrafında dolanan daha küçük asteroit benzeri uydular arasında geriye hareketli yörüngeye sahip olanlar da vardır.
Yörüngedeki bir uydunun ters yönlü bir yörüngeye sahip olması, bu uydunun büyük olasılıkla gezegen oluÅŸtuktan sonra yörüngeye kapıldığını gösterir. Triton, Plüton'un da içinde bulunduÄŸu, Neptün'ün ötesindeki buzlu enkazlardan oluÅŸan bir bölge olarak bilinen Kuiper KuÅŸağı'ndan kopmuÅŸ olabilir. Belki de kuÅŸakta meydana gelen bir çarpışma, Triton'u içeri doÄŸru, yani GüneÅŸ’e doÄŸru yöneltti. Neptün'ün yakınından geçmesi, onu yavaÅŸlatmış ve onu bu uzak gezegen etrafında tersine bir yörüngeye oturtmuÅŸ olabilir.
GeçtiÄŸimiz yıllarda, gökbilimciler uzak yıldız sistemlerinde retro yörüngeli ötegezegenleri de keÅŸfettiler. Bu dış gezegenler, yıldızlarını, yıldızın dönme yönünün tersindeki yörüngelerde turluyorlardı. Bu, oldukça kafa karıştırıcıydı; çünkü gezegenler, genç yıldızların dönüÅŸ rotasını paylaÅŸan enkaz disklerinden oluÅŸur ve bu nedenle gezegenlerin genellikle aynı yönde dönmesi beklenir. Retro yörüngede dönen bir gezegeni elde etmenin tek yolu, baÅŸka bir gezegenle neredeyse çarpışmak ya da baÅŸka bir yıldız sisteme çok yaklaÅŸmaktır. Çünkü yakın karşılaÅŸmalar yörüngeyi, bozma eÄŸilimindedir. Kim bilir, belki de bilmediÄŸimiz bir fizik vardır ve bu ötegezegenleri araÅŸtırmak, bizi bu fiziÄŸi keÅŸfetmeye yakınlaÅŸtırabilirler.
Gökbilimciler retro hareket terimini, Dünya'nın gökyüzünde gördüÄŸümüz gibi gezegenlerin ara sıra geriye doÄŸru hareketine atıfta bulunmak için kullanırlar. Bu ÅŸekilde kullanıldığında geri hareket (veya retro hareket), tamamen bir yanılsama haline gelir ve bu nedenle buna kimi zaman retroymuÅŸ gibi gözüken hareket (Ä°ng: "apparent retrograde motion") denir.
Öte yandan bir gezegenin kendi ekseni üzerindeki dönüÅŸü, gezegenlerin yörüngesinde dönen uydular ve hatta uzaktaki yıldız sistemlerindeki gezegenlerin gerçek geri hareketleri, uzun zamandır unutulmuÅŸ çarpışmaların ve yakalamaların bir iÅŸareti olabilir. Gerçek geri hareket, gökbilimcilerin GüneÅŸ sistemimizin tarihini ve galaksimizdeki diÄŸer yıldızların sistemlerini bir araya getirmek için kullandıkları ipuçlarından biridir!